Winstverdelingsytemen worden gebruikt in organisaties waar dit juridisch is toegestaan. Bijvoorbeeld bij de rechtsvormen BV en NV kan een dergelijk systeem niet worden gehanteerd, omdat daar de winst wordt verdeeld op basis van het aantal aandelen dat aandeelhouder bezit. Bij de rechtsvormen coöperatie, vof en maatschap is dit wel te hanteren, omdat daar de winst verdeeld wordt op basis van de prestaties die een partij levert of de investering die een partij doet. Bij een eenmanszaak komt de winst ten goede aan de eigenaar. Organisaties als stichtingen en verenigingen mogen helemaal geen winst uitkeren. Hoe de winst verdeeld wordt in een strategische alliantie is afhankelijk van de vorm van de alliantie.
De winstverdelingsystemen zijn te situeren tussen twee uiterste. Daarbinnen zijn er feitelijk 3 systemen te onderscheiden. De eerste uiterste betreft een systeem op basis van individuele verdiensten, inhoudende dat een lid verdient naar wat hij gepresteerd heeft. Het andere uiterste betreft een systeem van collectieve verdiensten. Hierbij wordt de winst gelijkmatig of op basis van anciënniteit verdeeld. Dit systeem stimuleert het samenwerken en presteren als groep, maar kan op individueel niveau te weinig stimulans geven. Tussen het individuele en het collectieve systeem zitten veel tussenvormen die door een organisatie zelf zijn in te vullen en in de statuten kunnen worden vastgelegd. Onderstaand worden de 3 systemen weergegeven die feitelijk tussen de individuele en collectieve systemen (de genoemde uitersten) vallen, namelijk formulesysteem, anciënniteitsysteem en het evaluatiesysteem.
Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze systemen uitsluitend gehanteerd kunnen worden wanneer sprake is van de rechtvorm coöperatie, vof of maatschap.
1.Formulesysteem
Na het bekend maken van het exploitatieoverschot en de eventuele toevoegingen aan de reserves is bekend hoeveel geld er aan de leden zal worden uitgekeerd. Het formulesysteem kent de winst toe aan de hand van een vaststaande berekeningswijze. Dit gebeurt aan de hand van een aantal kwantitatieve factoren. Dit zijn factoren als gewerkte uren, geleverde prestaties, geïnvesteerd vermogen, het aantrekken van nieuwe klanten etc. Het voordeel van dit systeem is dat het objectief is discussies reduceert kan zorgen. Bij dit systeem is het van belang dat cijfers goed geregistreerd worden en kloppende overzichten worden aangeleverd.
2.Anciënniteitsysteem
Dit systeem wordt ook wel puntensysteem genoemd. Elk lid krijgt een punt voor het aantal jaren dat hij lid is of bijvoorbeeld naar zijn leeftijd. Het totaal aantal punten wordt bij elkaar opgesteld en vervolgens wordt de winst gedeeld door het totaal aantal punten. Hieruit komt het bedrag per lid naar voren. Deze methode houdt dus rekening met kennis en ervaring die een partij heeft binnen het bedrijf. De gedachte hierachter is dat leden beloond worden voor het aanhouden van het lidmaatschap en de kennis en ervaring die zich daarmee verhoudt. Het voordeel van dit systeem is dat mensen langer bij de organisatie blijven. Alleen voor potentiële leden is het moeilijk om in te stappen, aangezien deze groep dus veel minder bedeeld wordt in de winst. Er zou dus iets van een maximum aantal punten aan gehangen kunnen worden of één punt per bijvoorbeeld drie jaar.
3.Evaluatiesysteem
Dit systeem stapt af van automatische winstdeling zoals de voorgaande systemen. Dit systeem wordt gebruikt om op een subjectieve manier door middel van beoordelingen te bepalen wat iemands bijdrage is geweest aan het geheel van de prestaties en doelstellingen van de organisatie. De cijfers en resultaten die aan het formulesysteem ten grondslag liggen, worden bij het evaluatiesysteem gebruikt om te waarderen hoe iemand gepresteerd heeft. Niet alleen de omzet per lid is bijvoorbeeld een indicator voor het aandeel in de winst, maar ook de rol en de opdrachten van het lid.
