De coöperatie

De coöperatie is een soort vereniging die overeenkomsten aangaat met en voor haar leden. De coöperatie behartigt zakelijke belangen voor haar leden. Een wezenlijk verschil met de vereniging is dat de coöperatie wel winst mag uitkeren, waar de vereniging dit niet mag. Voor de oprichting van een coöperatie dienen aan een aantal belangrijk voorwaarden voldaan te worden. De belangrijkste voorwaarde is het gemeenschappelijke doel dat te allen tijde centraal dient te staan. De belangrijkste randvoorwaarden van de coöperatie zijn: een heldere en gezamenlijke doelstelling, overeenstemming in de doelstellingen en de belangen, onderling vertrouwen en heldere afspraken over zeggenschap, de toe- en uittreding van leden, de investering van de leden en de verdeling van kosten en baten.

De wetgeving met betrekking tot de coöperatie is geregeld in boek 2 van het burgerlijk wetboek. De wettelijke omschrijving van de coöperatie is als volgens BW (burgerlijk wetboek) 2:53 lid 1:

“De coöperatie is een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging. Zij moeten zich blijkens de statuten ten doel stellen in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien krachtens overeenkomsten, anders dan van verzekering, met hen gesloten in het bedrijf dat zij te dien einde te hunnen behoeve uitoefent of doen uitoefenen”

Hier uit komen de volgende aspecten duidelijk naar voren:

• De coöperatie is mede gebaseerd op het verenigingsrecht;
• Met een omschreven doel;
• Die overeenkomsten aangaat met de leden;
• En een bedrijf uitoefent

Oprichting en in stand houden van de coöperatie
Een coöperatie kan al worden opgericht door twee partners. Het oprichten gebeurt door inschrijving in het handelsregister en opstellen van een notariële akte. De leden dienen mee te betalen aan de kosten voor de oprichting en het in stand houden van de onderneming. Anders dan bijvoorbeeld bij de BV zijn de leden van de coöperatie volgens de wet niet verplicht om geld en goederen in te brengen. De statuten kunnen wel zeggen dat er een bijdrage geleverd moet worden, bijvoorbeeld in de vorm van contributie.  De hoogste zeggenschap ligt bij de algemene leden vergadering. Die hebben bij de coöperatie de rol van algemene vergadering van aandeelhouders bij de BV en NV. Lidmaatschap binnen coöperatie wordt ook wel aangeduid als mede ondernemerschap en een verbinding met de coöperatie voor de langere termijn. De relaties binnen een coöperatie zoals investering, transactie, zeggenschap of gemeenschap moeten voordelen voor de leden opleveren. De coöperatie mag verbintenissen aangaan met niet leden, zolang de leden daar geen nadelen van onder vinden. De ALV benoemt en ontslaat de bestuursleden, beslist over statutenwijzigingen, fungeert als beroepsinstantie voor leden die een besluit aanvechten en stelt de jaar rekening vast. Ieder lid heeft een stem in de algemene leden vergadering, tenzij de statuten anders bepalen(bijvoorbeeld door een stem op basis van de mate van inbreng). Een lidmaatschap van een coöperatie is niet overdraagbaar, dus ongevraagde partijen kunnen niet zomaar bij de organisatie betrokken worden. In principe kunnen leden hun lidmaatschap vrij opzeggen. Maar dit kan zeer nadelig uitwerken voor de continuïteit van de organisatie. Daarom worden er vaak voorwaarden verbonden aan de opzegging van leden. Zo kan lidmaatschap worden opgezegd met inachtneming van een opzegtermijn van vier weken tegen het einde van het boekjaar. Ook kan er bijvoorbeeld bepaald worden dat er een bedrag betaald moet worden bij uittreding. Naast de uittreding van een lid zelf, kan het lidmaatschap worden beëindigd door de dood van het lid(tenzij in de statuten overgang via erfrecht is toegestaan), door opzegging door de coöperatie en door ontzetting uit het lidmaatschap.

Naast de ALV en het bestuur is er ook de mogelijkheid om een raad van commissarissen in te voeren als toezichtorgaan. De winst wordt verdeelt op basis zoals is afgesproken in de statuten, bijvoorbeeld gelijkmatig of naar rato van het werk dat verricht is door een lid. Het belangrijkste voordeel vergeleken met bijvoorbeeld een BV is de flexibiliteit van de coöperatie. De coöperatie is flexibel omtrent het toe en uittreden van leden, de winstdeling en stemrecht. De afspraken omtrent toe en uittreden, winstdeling en stemrecht zijn allemaal vast te leggen in de statuten van de coöperatie.

Aansprakelijkheid
De coöperatie is als rechtspersoon zelf aansprakelijk voor de verbintenissen die het aangaat. Dit betekent dat de leden bij faillissement voor een gelijk deel aansprakelijk zijn voor eventuele schulden. De mate van aansprakelijkheid hangt af van de vorm waarmee de coöperatie is opgericht. Er zijn 3 vormen te onderscheiden: volledig- , beperkt en uitgesloten aansprakelijkheid.  Volledig aansprakelijk betekent dat een schuld bij alle leden privé verhaald kan worden. Beperkte aansprakelijk betekent dat de aansprakelijkheid is vastgesteld tot een maximum bedrag, waarop schuldeisers een beroep kunnen doen. Uitgesloten aansprakelijkheid betekent dat er helemaal niet  privé verhaald kan worden op de leden. Dat betekent dat eventuele  schulden alleen op de rechtspersoon zelf verhaald kunnen worden.

Vormen van coöperaties
Een coöperatie is dus een soort vereniging die overeenkomsten aangaat met en voor haar leden. Hierin zijn vier verschillende soorten coöperatie te onderscheiden. De eerste is de bedrijfscoöperatie waarbij aangesloten leden gezamenlijk inkopen of marketing activiteiten uitvoeren. De tweede is de ondernemerscoöperatie, waarbij aangesloten leden zelfstandig maar in samenwerking met elkaar een project afronden. De derde is de eigendomscoöperatie waarbij het eigendom voorop staat en van waaruit een inkomen gegenereerd kan worden. De laatste is de werknemerscoöperatie, waar de werknemers dus de leden zijn en eigenaar van het bedrijf. Zo zijn de werknemers direct verbonden met het presteren van het bedrijf, omdat hun inkomen daar van af hangt. Denk hierbij aan de plaats Mondragon in Spanje waar de hele samenleving op dit concept draait, maar wel de crisis met zijn allen lijken te overleven. Puur door elkaar te helpen en er voor te gaan om dat het eigen inkomen er van af hangt.

Facturatie
De coöperatie factureert het totale project aan de klant en de meewerkende leden dienen elk een factuur in bij de coöperatie. Zo worden de kosten van de afzonderlijke leden vergoed door de coöperatie en de totale kosten van de coöperatie worden vergoed door de uiteindelijke afnemer van een project. Hierbij geldt een belangrijke fiscale regel. Volgens de belastingdienst moet er een percentage van de omzet achterblijven bij de coöperatie anders zou die geen toegevoegde waarde hebben. De toegevoegde waarde van de coöperatie bestaat bijvoorbeeld uit marketing of verkoop. Het bedrag dat uiteindelijk over blijft als winst in de coöperatie  kan aan de leden worden uitgekeerd.

Belasting
Een coöperatie is een zelfstandig rechtspersoon en heeft dus een eigen fiscale positie voor de belastingdienst. Over de behaalde winst betaalt de coöperatie vennootschapsbelasting. Bij het bepalen van de belastbare winst moet er onderscheid gemaakt worden tussen eigen winst van de coöperatie en van verlengstukwinst. Dit is het deel van de winst dat toerekenbaar is aan de prestatie van leden die lid zijn als natuurlijk persoon en niet als rechtspersoon. Dit deel kan van de winst worden afgetrokken als kosten, waardoor de winst voor de vennootschapsbelasting naar beneden gedrukt kan worden. De leden aan wie dit toekomt betalen inkomstenbelasting over dit bedrag. Even voor de duidelijkheid, de winstuitkering aan leden met een BV, coöperatie. etc is niet aftrekbaar als verlengstukwinst. De winst wordt naar rato zoals het is afgesproken in de statuten verdeeld over de leden.

Deelnemingsvrijstelling
De dubbele heffing van winstbelasting wordt bij leden met rechtspersoonlijkheid voorkomen door de deelnemingsvrijstelling. Deze vrijstelling geld voor alle leden, ook voor een participatie in het kapitaal van onder de 5%. De winst of te wel dividend die leden als voordeel verkrijgen door het lidmaatschap van de coöperatie vallen onder de deelnemingsvrijstelling.

Loonheffing
Het kan voorkomen dat een werknemer tevens lid is als natuurlijk persoon van de coöperatie. Bij deze werknemers/leden wordt op de verlengstukwinst loonheffing ingehouden. Hun inkomsten uit de dividenduitkering van de coöperatie worden belast in box 3 van de inkomstenbelasting voor sparen en beleggen. De inkomsten uit arbeid worden door de belastingdienst als loon beschouwd en worden belast in box 1 van de inkomstenbelasting voor werk en woning. Daarnaast kan er nog sprake zijn van een aanmerkelijk belang, als het lid meer dan 5% van het kapitaal van de coöperatie bezit. Dan wordt dit belast in box 2 belastbaar inkomen uit aanmerkelijk belang. Als dit lid in dienst is van de coöperatie dient er rekening te worden gehouden met fiscale bepalingen rond het gebruikelijke loon van die persoon.

Sociale zekerheid
Voor de werknemers en bestuurders van de coöperatie met werknemerszelfbestuur gelden de zelfde regels omtrent inhoudingen op het loon als normale dienstbetrekking. Een coöperatie heeft een werknemerszelfbestuur als aan de volgende eisen wordt voldaan:

• Ten minste 2/3 van de werknemers is lid van de coöperatie.
• Iedere werknemer kan onder dezelfde voorwaarden lid worden van de coöperatie. Er mogen geen financiële voorwaarden gesteld worden.
• Ieder lid heeft 1 stem.
• De arbeidsvoorwaarden zijn gebruikelijk bij soortgelijke ondernemingen in de bedrijfstak.
• Een lid kan bij beëindiging van het lidmaatschap hoogstens aanspraak maken op zijn inleg, behalve bij liquidatie.

Bij veruit de meeste ondernemingen is de bestuurder ook de dga en heeft meer dan 50% van het kapitaal in handen. Dat betekent dat hij niet in aanmerking komt voor premies van socialenverzekeringen en pensioenen. Dit zal de dga dan zelf privé moeten regelen.

Beëindiging van de coöperatie
De coöperatie houdt op te bestaan op de volgende manieren:

• Als de algemene ledenvergadering daartoe besluit;
• Als er een gebeurtenis plaats vindt die volgens de statuten tot beëindiging van de coöperatie leidt;
• Bij faillissement;
• Als er geen leden meer zijn;
• Bij besluit van de kamer van koophandel op basis van de wet;
• Bij besluit van de rechter op basis van de wet

Voordelen

• Schaalvoordelen
• Vrijheid bij de vormgeving van de statuten, de coöperatie is zeer flexibel.
• Winstuitkering aan de leden
• Het toe en uittreden van leden is eenvoudig, al zijn er wel beschermingsregelingen.
• Mogelijkheid tot uitsluiten van privé aansprakelijkheid
• Fiscale voordelen
• Het gemeenschappelijk belang en de betrokkenheid bij de onderneming stimuleert de continuïteit

Nadelen

• Het democratisch besturingsproces kan traag verlopen, maar dit is volledig afhankelijk van de grote van de coöperatie
• Individuele belangen ten opzichte van het gemeenschappelijk belang
• De winst van de coöperatie is van alle leden en kan niet door een afzonderlijk lid gebruikt worden
• Het oprichten kost veel tijd door het opstellen van de statuten
• De coöperatie is verplicht tot het opstellen en openbaar maken van de jaarstukken.
• In en uittreden is flexibel, waardoor de continuïteit in gevaar kan komen