Het werkveld van commissarissen en toezichthouders is de afgelopen jaren enorm veranderd. Waar het toezicht sterk gericht was op financiële controle en het naleven van wet- en regelgeving, staat de raad van commissarissen (RvC) vandaag de dag voor veel bredere en complexere uitdagingen. Denk aan digitalisering, geopolitieke spanningen, duurzaamheid en allerlei maatschappelijke verwachtingen. Dit heeft het speelveld fundamenteel veranderd. De genoemde ontwikkelingen leiden ertoe dat commissarissen steeds vaker strategische sparringpartners worden in plaats van louter controleurs.
Onderstaand worden de belangrijkste actuele trends op het gebied van toezicht belicht, met inbegrip van enkele minder besproken, maar veelzeggende bewegingen.
1. Digitale risico’s en technologische innovatie
Een urgent thema’s binnen het toezicht betreft de digitale weerbaarheid van organisaties. Regelgevende kaders zoals de Europese Digital Operational Resilience Act (DORA) en de toenemende dreiging van cyberaanvallen vragen om scherp toezicht op technologie en digitalisering. Men kan zich niet langer beperken tot het stellen van vragen inzake IT-budgetten, maar dienen diepgaand inzicht te hebben in risico’s rondom AI, data-ethiek en cyberveiligheid.
2. Strategisch toezicht en wendbaarheid
Een tweede trend betreft een verschuiving van reactief naar proactief toezicht. Men moet in staat zijn om strategische scenario’s te analyseren en mee te denken over de wendbaarheid van de organisatie. Dit gaat dan ook verder dan het goedkeuren van plannen; het gaat om het doorgronden van risico’s, het beoordelen van langetermijnscenario’s en het bewaken van (maatschappelijke) legitimiteit.
3. Jong talent in de toezichthoudende rol
Opvallend is de toenemende aandacht voor jongere toezichthouders tussen de 25 en 35 jaar. Hun aanwezigheid brengt vernieuwing en verbreding binnen toezichtorganen. Zij beschikken doorgaans over technologische kennis, nieuwe perspectieven op duurzaamheid en een sterk gevoel voor maatschappelijke trends. Out-of-the-box denken kan waardevol zijn in een tijd waarin organisaties voor onvoorspelbare uitdagingen staan. Het toelaten van jong talent draagt bovendien bij aan diversiteit en toekomstbestendigheid van toezichtsorganen.
4. De balans tussen toezicht en bestuur
Een belangrijk discussiepunt binnen governance betreft de verhouding tussen commissarissen en bestuurders. Bestuurders signaleren steeds vaker dat commissarissen zich actief bemoeien met beleidsvorming en uitvoering, wat soms leidt tot spanning en rolonduidelijkheid. Dit fenomeen, ook wel aangeduid als de “1,5-tier board”, vraagt om een hernieuwd evenwicht tussen toezicht, advies en bestuur. Hoewel betrokkenheid van commissarissen noodzakelijk is in complexe tijden, mag dit evident niet uitmonden in het ondermijnen van bestuurlijke verantwoordelijkheid.
5. Internationale governance trends
Op internationaal niveau zijn drie ontwikkelingen dominant. Ten eerste worden hogere eisen gesteld aan de deskundigheid en inzet van commissarissen. Ten tweede verschuift de aandacht van generieke ESG-doelstellingen naar meer genuanceerde benaderingen, waarbij risico’s en haalbaarheid centraal staan. Ten derde groeit het belang van CEO-successieplanning: commissarissen worden geacht de continuïteit van leiderschap structureel te waarborgen. Deze trends weerspiegelen een wereldwijde verschuiving naar professionalisering en versterkte verantwoordelijkheid binnen governance.
6. AI en governance-technologie
Tot slot speelt technologie ook een rol in de manier waarop toezicht zelf georganiseerd wordt. Nieuwe governance-platformen, ondersteund door kunstmatige intelligentie, dragen bij aan het scannen van risico’s, analyseren van relevante documentatie en monitoren van compliance in real time. Dit kan de effectiviteit van toezichthouders vergroten, echter stelt dit evident ook eisen als het gaat om digitale vaardigheden. Commissarissen die achterblijven in deze ontwikkeling lopen het risico minder relevant te worden in een sterk gedigitaliseerde governanceomgeving.
7. Minder zichtbare, maar invloedrijke ontwikkelingen
- Toezicht op algoritmische besluitvorming
Steeds meer besluiten binnen organisaties worden (semi-)automatisch genomen door algoritmen, bijvoorbeeld bij kredietverlening, werving of compliance-monitoring. Dit creëert een shadow governance waarin feitelijke macht verschuift van bestuurders naar software. Commissarissen zijn zich vaak onvoldoende bewust dat zij medeverantwoordelijk blijven voor de uitkomsten van deze systemen. Dit stelt nieuwe eisen aan hun kennis van AI, bias en uitlegbaarheid. - De boardroomcultuur als risicofactor
Een onderbelicht aspect van toezicht is de dynamiek binnen de raad zelf. Onderzoek laat zien dat falend toezicht vaak eerder voortkomt uit groepsdenken, hiërarchie en gebrek aan psychologische veiligheid binnen de RvC dan uit een tekort aan informatie. Het interne functioneren van de raad is daarmee een cruciale risicofactor — een inzicht dat in de publieke discussie nauwelijks aandacht krijgt. - Van aandeelhouder naar stakeholderverantwoordelijkheid
Hoewel ESG veel aandacht krijgt, is de echte verschuiving subtieler: toezichthouders worden steeds vaker aangesproken door stakeholders die geen aandeelhouder zijn, zoals maatschappelijke organisaties, werknemers of gemeenschappen. Rechtszaken tonen aan dat toezichthouders aansprakelijk gesteld kunnen worden op grond van zorgplichten die verder reiken dan financiële belangen alleen. - Toezichthouders als directe datagebruikers
Ook een groeiende trend is dat commissarissen niet langer uitsluitend afhankelijk zijn van managementrapportages, maar rechtstreeks toegang krijgen tot realtime bedrijfsdata. Dit kan toezicht versterken, maar vergroot ook het risico op een informatie-ongelijkheid binnen de raad: leden die beter met data overweg kunnen, krijgen onevenredig veel invloed. Dit vraagt om nieuwe afspraken over hoe data gezamenlijk en verantwoord wordt benut.
Conclusie
De rol van commissarissen en toezichthouders is veelzijdiger en complexer geworden. Naast de bekende thema’s rond digitalisering, wendbaarheid, ESG en governance-professionalisering zijn er stille verschuivingen die minstens zo bepalend zijn: toezicht op algoritmische besluitvorming, de dynamiek binnen de raad zelf, het verbreden van aansprakelijkheid naar stakeholders en het directe gebruik van bedrijfsdata. Juist deze minder zichtbare trends zullen in de komende jaren een doorslaggevende invloed hebben op de effectiviteit en legitimiteit van toezicht. Commissarissen die deze ontwikkelingen vroegtijdig onderkennen en integreren in hun rol, positioneren zich als vooruitstrevende en relevante spelers in een veranderend governance-landschap.
Winstgevendheid verhogen en uw bedrijf in waarde laten toenemen?
UBS Business Value Creation Services ondersteunt organisaties bij het verhogen van winst- en bedrijfswaarde. Ons team focust zich hierbij op domeinen die de grootste impact hebben op het bedrijfsresultaat. Lees meer →
Reageer op dit bericht