Contra-legemwerking

In diverse ‘Doorbraakarresten’ heeft de Hoge Raad bepaald dat bij uitzondering het vertrouwensbeginsel voorrang heeft boven de wet. In het betreffende geval blijft de wet dan buiten toepassing. De algemene gelding van de wet blijft echter onaangetast. In het arrest van HR 12 april 1978, NJ 1979/533 beroept een burger zich op een ministeriële beleidsregel, die niet overeenstemt met de toepasselijke bepalingen van de Successiewet. In geding is schending van het vertrouwensbeginsel bij strikte wetstoepassing. De Hoge Raad doet de volgende principiële uitspraak: ‘(…) dat immers onder omstandigheden strikte toepassing van de wet, waaruit de belastingschuld rechtstreeks voortvloeit, in die mate in strijd kan komen met een of meer beginselen van behoorlijk bestuur, dat die toepassing van de wet achterwege dient te blijven; (…) dat het een beginsel van behoorlijk bestuur is dat de administratie de verwachtingen, welke zij bij een belanghebbende ten aanzien van een door haar te volgen gedragslijn heeft opgewekt en waarop deze zich in redelijkheid tegenover haar mag beroepen, honoreert (…).’

Randvoorwaarden voor toepassing vertrouwensbeginsel:

1.Er is sprake van gerechtvaardigd vertrouwen, waarbij van belang is:
a: Door wie is het vertrouwen gewekt (bevoegd gezag, lid collegiaal orgaan, hogere ambtenaar op betreffend beleidsterrein)?
b: Hoe is het vertrouwen gewekt (schriftelijk)?
c: De hoedanigheid van de fidens, d.w.z. de burger die heeft vertrouwd op de inlichting of toezegging van het bestuursorgaan (relevante specialistische kennis werkt in het nadeel van de burger).

2.Soms aanvullend, het dispositievereiste: heeft de fidens voortgebouwd op het gewekte vertrouwen en raakt hij in een nadelige financiële positie indien het vertrouwen niet wordt gehonoreerd? Specifiek voor subsidies is dit geregeld in art. 4:50 Awb.

3. Er zijn géén belangen van derden in het spel. Dus geen verlening van een bouwvergunning in strijd met het bestemmingsplan, zelfs niet als de aanvrager al heeft ‘gedisponeerd’.

4.Contra legem alleen ten gunste van belanghebbende.

5. Het gaat veelal om financiële relaties tussen bestuursorgaan en burger, met name op het terrein van het belastingrecht en de sociale zekerheidswetgeving.

6. Een geslaagd beroep op het vertrouwensbeginsel kan ertoe leiden dat een wettelijke bepaling in een concreet geval buiten toepassing wordt gelaten.

Als laatste: het vertrouwensbeginsel kan niet contra legem bepalingen van EU-recht werken.